Wstęp

Wśród polskich pisarzy XIX w. Prus jest tym twórcą, w którego utworach literackich i publicystycznych występuje wyjątkowo dużo nazw oraz opisów różnych urządzeń technicznych, przyrządów fizycznych, terminów i praw, nieraz dłuższych wypowiedzi i rozważań o charakterze przyrodniczym. Jakkolwiek wśród różnych wtrętów do fabuły utworu pojawiają się dygresje z chemii, medycyny czy psychologii, to jednak treściowo dominują informacje z fizyki, astronomii, w tym i kosmogonii. Wszystko wskazuje na to, że Prus posiadał wiedzę i odpowiednie wykształcenie matematyczno – fizyczno - astronomiczne.

Obserwacje wizualne sfery niebieskiej

W„Lalce” odnajdziemy kolejny opis, w którym, w czasie podróży Wokulskiego do Zasławia, pasażer widzi niebo: „Po długim staniu pociąg z wolna ruszył. Była już noc duża, bezksiężycowa i bezobłoczna, a na niebie więcej gwiazd niż zwykle. Wokulski otworzył okno i przypatrywał się konstelacjom. Przyszły mu na myśl syberyjskie noce, gdzie niebo bywa niekiedy prawie czarne, zasiane gwiazdami jak śnieżycą, gdzie Mała Niedźwiedzica krąży prawie nad głową, a Herkules, kwadrat Pegaza, Bliźnięta świecą niżej niż u nas nad horyzontem. "Czy dziś umiałbym astronomię, ja, subiekt Hopfera, gdybym tam nie był? – pomyślał (...)”

Obserwacje całkowitego zaćmienia Słońca

W „Faraonie” odnajdziemy opis zaćmienia Słońca obserwowanego w Dolnym Egipcie. Na tarasie bramy Świątyni ukazał się Herhor wraz z orszakiem kapłanów oraz dygnitarzy Świeckich i wzniósłszy ręce do góry zawołał… „(…) I stała się rzecz okropna: w miarę jak głos mówił, słońce traciło blask. A wraz z ostatnim słowem zrobiło się ciemno jak w nocy. Na niebie zaiskrzyły się gwiazdy, a zamiast słońca stał czarny krąg otoczony obrączką płomieni.” Przed końcem zaćmienia Herhor przemówił „- Ozirisie!... - zawołał z tarasu Herhor - ulituj się i okaż oblicze swoje nieszczęśliwemu ludowi... - Po raz ostatni wysłucham modlitwy moich kapłanów, bom jest miłosierny... - odpowiedział nadludzki głos ze świątyni. I w tejże samej chwili ciemność pierzchnęła, a słońce odzyskało swój blask.” W opisie zaćmienia Prus uwzględnia tylko czas całkowitego zaćmienia, a później odsłonięcia Słońca przez Księżyc. Pominął proces powolnego zasłaniania i odsłaniania tarczy słonecznej, trwający dziesiątki minut. Dzięki temu Prus nadał wydarzeniu więcej dramatyzmu koniecznego do zastraszenia niewtajemniczonych tłumów. Opis jest zgodny z obserwacjami. Podczas całkowitego zaćmienia Słońca widoczne sąś korona słoneczna (obrączka płomieni), wyrzuty materii z powierzchni Słońca (protuberancje) oraz gwiazdy.